ره آورد نور

اشاره

در برنامه های نرم افزاری مرتبط با علوم عقلی و به ویژه منابع فلسفی، جستجوی لفظی، یکی از شیوه های کارآمد برای بازیابی اطلاعات است که در این شیوه، شناسایی اطلاعات، صرفاً از طریق جست و جوی الفاظ صورت می گیرد. علاوه بر این، جست و جوی مفهومی و کمک از معاجم موضوعی نیز می تواند بسیار راهگشا باشد. در معاجم موضوعی با استخراج موضوع و نمایه و کلیدواژه از متون، محقق به دقیق ترین پاسخ ها رهنمون می شود. در این نوشته، سعی بر آن است تا حدی فرآیند عملیاتی، روش فرآوری و کارایی معاجم موضوعی برای پژوهشگران تبیین گردد.

مقدمه

استفاده از رایانه در امور مختلف، باعث شده تا داده های بسیاری با سرعت های زیاد در پایگاه داده ها انباشته و ذخیره شوند. پردازش این داده های حجیم، خارج از توان انسان است. تلاش های فراوانی تاکنون انجام شده است تا نرم افزارها و سخت افزارها توسعه پیدا کنند و تولید، ذخیره و انتقال داده ها انجام گردد؛ اما تجزیه و تحلیل این حجم از داده ها توسط رایانه ها، بعد از ذخیره و پردازش، تاکنون انجام نشده است. داده ها در عصر حاضر، قلب تپنده هر سازمان را تشکیل می دهند و هر روز به میزان داده ها در سیستم های اطلاعاتی افزوده می شود. در واقع، سازمان ها در اطلاعات غرق شده اند؛ درحالی که تشنه دانش هستند. این امر، نشانگر آن است که سازمان ها نتوانسته اند از دانش درون داده ها به نحو مناسب استفاده نمایند. در درون حجم عظیمی از داده ها، الگوها و روابط بسیاری میان پارامترهای مختلف به صورت پنهان باقی می ماند که برای برنامه ریزی های استراتژیک و طولانی مدت می تواند حیاتی باشد. بنابراین، نیاز به ابزاری است تا داده ها را به گونه ای پردازش کند تا دانش حاصل از آن را در اختیار تصمیم گیران سازمان قرار دهد. یکی از راهکارهایی که امروزه در این زمینه ایجاد و در حال گسترش است، داده کاوی(1) است. داده کاوی، فرآیند کشف دانش پنهان درون داده هاست که با توصیف، تشریح، پیش بینی و کنترل پدیده های گوناگون پیرامونی، دارای کاربرد بسیار وسیعی در حوزه های مختلف است؛ به گونه ای که مرز و محدودیتی برای کاربرد آن در نظر گرفته نشده و زمینه های کاربردی آن را از ذرات کف اقیانوس تا اعماق فضاء می دانند (شهرابی، 1386).

اشاره

ربط(1)، مفهوم اساسی در علم اطلاعات است. هدف این مقاله، ارائه چشم اندازی در مورد دو سؤال مهم است؛ اوّلی تاریخی، و دومی جدید است: 1. چرا ربط به مفهوم اساسی در علم اطلاعات تبدیل شد؟ 2. در این دوره و زمانه با پیشرفت های عظیم در فناوری اطلاعات، چرا ربط هنوز مفهوم اصلی باقی مانده است؟

به دلیل نگرانی های گسترده نظری و عملی و تعهدات جست و جو، در دهه 1950 ربط به عنوان مفهوم اصلی در علم اطلاعات پدید آمده است. رابط به نو به خود به جستجو مرتبط شده و بسیاری از نوآوری ها را در کامپیوتر و محاسبات ایجاد نمود. پیشرفت های اخیر در فناوری اطلاعات، بسیاری از تغییرات بزرگ را به ارمغان آورد. موتورهای جست و جو، رسانه های اجتماعی و بسیاری از منابع اطلاعاتی جدید پدید آمده و جهان تغییر یافته است. به طور گسترده ای جستجوی اطلاعات در سراسر جهان توسط افراد مختلف و به دلایل گوناگون استفاده می شود. با این حال، جست و جو هنوز مبتنی بر ربط است. ربط، هنوز مفهوم اساسی مرتبط با جست و جو و بازیابی اطلاعات است. نتایج تأکید می کنند که فناوری اطلاعات و برنامه های کاربردی بی شماری به سرعت در حال تغییر است. با وجود این، صرف نظر از اینکه چه چیزی باشد، ربط در اینجا باقی می ماند. ربط، بی انتهاست و نگرانی ها در مورد ربط همیشه به موقع خواهد بود.

چکیده

نویسنده اثر، از دیدگاه های گوناگون بر اثر تأثیر دارد و گاه دقیق نبودن یا مبهم بودن نویسنده یک اثر، سبب مهجور شدن آن در میان متخصصان علم می شود. از همین روی، در ادوار گوناگون، فهرست کردن آثار نویسندگان و ثبت و ضبط آنها، مورد اهتمام بزرگان علم بوده است. در این نوشته، با توجه به اهمیت نویسنده اثر در شناخت درست محتوای آن، به بررسی برخی فعالیت های صورت گرفته در پایگاه های مرکز نور برای نظام بخشی به نویسندگان اثر در بازیابی محتوا و نیز ناهمسانی ها و کاستی های موجود در ثبت نام نویسندگان در این پایگاه ها می پردازیم و راه هایی برای حل این معضل پیشنهاد می دهیم.

چکیده

کاربران، به مثابه غایت نظام های ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات، نقشی مهم در این نظام بر عهده دارند که تنها به مصرف اطلاعات محدود نیست؛ بلکه می توان از ایشان در تقویت نظام های بازیابی استفاده کرد. ازاین رو، تعاملات کاربران با نظام های بازیابی و رفتارهای اطلاع یابی ایشان، از داده های بسیار سودمند و مبنایی برای سازمان دهی دانش در پایگاه دادگان و کتابخانه های رقمی به شمار می رود. در این مقاله، به بررسی لاگ کاربران و چگونگی استفاده از آن در بازیابی اطلاعات پرداخته خواهد شد.

چکیده

اطلاعات، سبب برتری است و هر شخص یا گروهی که اطلاعات بیشتری داشته باشد، توانمندتر از دیگری خواهد بود. در میان مراکز اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با داشتن دادگان عظیم متنی در حوزه علوم اسلامی، و نیز فراداده های برگرفته از این متون، جایگاهی ویژه دارد که برای استفاده بهتر از آن، هماهنگ سازی و تقویت آن منابع مرجع، لازم به نظر می رسد. در این مقاله، گونه های فراداده های موجود در مرکز برشمرده شده، راهکارهای ایجاد شبکه ای مفهومی از آن بیان می شود.

چکیده

درست همان گونه که جامعه صنعتی قرن 19 و 20 مبتنی بر منابع طبیعی بود، شاید بتوان جامعه کنونی را بر اطلاعات استوار دانست. همچنان که فقدان منابع در جامع صنعتی مانع از پیشرفت آن می شد، عدم تبادل اطلاعات، راه پیشرفت را در جامعه اطلاعات ناهموار می کند. از همین روی، در این روزگار، تبادل اطلاعات برای حوزه های بسیاری از جامعه، اهمیت اساسی دارد؛ به گونه ای که شرکت ها محصولات خود را در فروشگاه های برخط معرفی کرده، سفارش های الکترونیک را با متصدیانش تبادل می کنند؛ در حوزه پزشکی، اطلاعات کلی بیماران پزشکان، بیمارستان ها و بیمه های سلامت متبادل می شود؛ مدیران عمومی اطلاعات مالیاتی را از کارمندان دریافت نموده، خدمات برخط را به شهروندان ارائه می کنند.

فناوری های جدیدی که از تبادل سریع و دقیق اطلاعات حمایت می نمایند، به منزله پاسخی به این اهمیت فزاینده تبادل اطلاعات رو به افزایش است. نمونه بارز چنین فناوری جدیدی، وب مفهومی نام دارد. فناوری معنایی، معضل پیچیدگی اطلاعات را با فراهم کردن ملزومات عرضه و پردازش اطلاعات حل می کند. در این مقاله، به بررسی وب مفهومی می پردازیم.

چکیده

وب جهان گستر، شبکه ای عظیم از منابع اطلاعاتی است که به منظور نشر اطلاعات برای استفاده انسان ها ساخته شده است. در نتیجه، بسیاری از این اطلاعات در وب، متناسب با درک انسان طراحی شده است. شاید بتوان مسأله اصلی در وب امروزی را نیز این دانست که اطلاعات به گونه ای گرد آمده است که در جست و جوی آن ها، نتایج فقط برای انسان ها قابل فهم است؛ نه برای ماشین. با افزایش اندازه این وب و در دسترس بودن فناوری های نوین، مانند برنامه های تلفن همراه و دستگاه های هوشمند، نیاز شدید به در دسترس قرا دادن اطلاعات موجود در وبِ جهان گستر برای برنامه های رایانه ای که این اطلاعات را به نفع کاربر جست و جو، فیلتر، منتقل، تفسیر و تلخیص می کنند، احساس می شود. وب مفهومی، در پی آن است تا اطلاعات متنوع و گوناگون را به گونه ای دسته بندی کند که رایانه بتواند آن را بخواند.

چکیده

در زندگی روزانه، معمولاً برای انجام یک انتخاب، با استناد به پیشنهادها و نظرات دوستان و سایر افراد و یا با توجه به تجربه قبلی خود، به سوی گزینه خاصی متمایل می شویم؛ اما با توجه به حجم بالای اطلاعات در دنیای اینترنت، استفاده از چنین روش هایی در زندگی اینترنتی میسر نیست. اگر در چند دهه گذشته فقدان اطلاعات، چالش اصلی در فرایند تصمیم گیری و انتخاب بود، امروزه حجم بالای اطلاعات و انتخاب اطلاعات مناسب از میان این حجم عظیم، به عنوان چالش اصلی به حساب می آید. سیستم های پیشنهاددهنده، با هدف رفع این چالش به وجود آمده اند. این سیستم ها تلاش می کنند تا از میان حجم عظیم اطلاعات، اطلاعات خاص و مفید را با توجه به علاقه و سلیقه مشتری به وی پیشنهاد دهند. سیستم های پیشنهاددهنده، بر اساس الگوریتم و شیوه عملکرد، به سه دسته: فیلترگذاری مشارکتی، مبتنی بر محتوا و دانش محور تقسیم می شوند. در این مقاله، ابتدا به بررسی این سیستم ها می پردازیم و در ادامه، سیستم های پیشنهاددهنده پیاده سازی شده در پایگاه مجلات تخصصی نور، به عنوان نمونه های واقعی از این سیستم ها معرفی می شوند.

بازیابی بیش از حد اطلاعات  Overload Infomation بر خلاف آنچه از عنوانش پیداست، پدیده ای است که اغلب باعث سردرگمی، درهم آمیختگی و در نهایت سرخوردگی و عصبانیت پژوهشگران اینترنتی می شود. بنا بر آمار و گزارش های متعدد، هر روز ده ها میلیون صفحه وب به شبکه جهانی اینترنت افزوده می شود. این صفحات که در قالب روزآمدسازی پایگاه های موجود یا ایجاد و راه اندازی پایگاه های جدید و یا شیوه های دیگر چون اظهار نظرها به انجام می رسد، از سوی افراد، شرکت ها و مؤسسات گوناگون با اهداف مختلفی مانند: علمی، تجاری، تبلیغاتی و اطلاع رسانی صورت می گیرد؛ به دیگر سخن، حجم قابل توجهی از منابع اینترنتی غیر علمی هستند.